Ertan ÖZENSEL

Article | 2023 | İnsan & Toplum Dergisi / Journal of Humanity and Society ( Published online: 31.07.2023 )

Tarih boyunca Orta Asya Türk toplumlarında, resmi olmayan “aksakal” kurumu sürekli olarak varlığını sürdürmüştür. Kırgızistan’da, ortak geçmiş deneyimine sahip, belirli bir yaş sınırında olan bir grup erkek aksakal olur ve söz konusu topluluk aksakal kurumunu temsil ederler. Aksakal olmada sadece yaş belirleyici unsur değildir; hayat tecrübesi esas alınarak, halk tarafından seçimle belirlenir aksakallar. Aksakal, değerler, gelenekler konusunda bilgili, akıllı, ihtiyatlı, tarafsız, adil ve dürüst adamdır. Aksakal, sadece toplumsal sorunları çözmede bir uzlaştırıcı olarak değil, aynı zamanda yönetimde etkin bir konuma da sahiptir. Diğ . . .er topluluklarla yaşanan sorunlarda da aksakallar aktif rol oynarlar. Bu bağlamda, kişiler ve topluluklar arası sorunların giderilmesinde, savaş ve barış zamanlarında sürekli etkin roller almışlardır. Aksakallar, sadece devlet otoritesinin zayıf olduğu dönemlerde değil, Çarlık Rusya’sı ve Sovyetler Birliği döneminde de güçlü kısıtlamalara rağmen varlıklarını ve işlevlerini sınırlı da olsa sürdürmüşlerdir. Kırgızistan’da bu kurum, günümüzde de toplumsal saygınlığını korurken yerine getirdiği işlevlerle de güçlü bir şekilde varlığını sürdürmektedir. Bağımsızlık öncesi Kırgızistan’da resmi olmayan bir kurum olarak varlığını sürdüren aksakal kurumu, bağımsızlık sonrası “aksakal mahkemelerinin” kurulmasıyla resmi bir kurum haline dönüşmüştür. Bugün aksakallar, Kırgız toplumunda geleneksel olarak yerine getirdikleri işlevlerin yanı sıra, bağımsızlık sonrası, Kırgız aidiyeti oluşturmada ve bir ulus inşa etmede önemli roller üslenmeye devam etmektedirler. Bu çalışmada, Kırgızistan’da saygın ve önemli işlevlere sahip bir kurum olan aksakalların toplumdaki yeri, önemi, tarihsel süreç içindeki rolleri ve bağımsız Kırgızistan’daki konumları üzerine, alandaki mevcut literatür temelli metin analizi yöntemi kullanarak sosyolojik bir değerlendirilme yapılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kırgızistan; kurum; aksakal; aksakal kurumu; aksakal mahkemeleri; gelenek Throughout history, the informal aksakal institution has always existed in Central Asian Turkic societies. In the Kyrgyz society, the aksakal institution maintains its strong existence due to its social prestige and recognition, as well as the functions it performs. Age is not the only determining factor in being an aksakal, aksakals are chosen by people based on life experience. Aksakal is a smart, reasonable, impartial, fair and honest person who is knowledgeable of values and traditions. Aksakal not only acts as a mediator in solving social problems, but also takes an active position in management. As a matter of fact, there are many examples of this in the historical process. In this context, aksakals have always played an active role in solving problems between individuals and communities in times of war and peace. Aksakals to a certain extent continued their existence and functions, not only during the periods when the state authority was weak, but also in Tsarist Russia and the Soviet Union period, despite strong pressure and restrictions. With the independence of Kyrgyzstan, the aksakal Institution began to gain strength again. Today, aksakals continue to play an important role in shaping the Kyrgyz identity and building the post-independence nation, in addition to their traditional roles in Kyrgyz society. Keywords: Kyrgyzstan; institution; aksakal; aksakal institution; the aksakal courts; traditio More less

Cevat ÖZYURT

Article | 2023 | İnsan & Toplum Dergisi / Journal of Humanity and Society13 ( 4 )

This article systematically and holistically analyzes Chingiz Aitmatov’s criticism of the Soviet system through the primary relations of comrade Tanabay, the main character of Aitmatov’s (1966) novel Farewell, Gulsary using a qualitative research method and a hermeneutic approach. The hermeneutic approach enables one to be able to understand the author’s perception of a person in a socialist system and to interpret the changes in people’s attitudes, behaviors, and thoughts based on economic relations using the symbolic expressions in the text. In the novel, the tragedy of the pacer horse Gulsary is brought to the fore and explained . . .in full detail. However, the tragedy of the peasant Tanabai and the people from the kolkhozes [collective farms] is presented implicitly and in fragments. When combining these fragments relating to the people, Farewell, Gulsary turns into a text with great sociological value. By making a symbolic analysis of the novel, one can see that Aitmatov mainly wanted to tell the tragedy of Tanabai and the people from the kolkhozes. The novel constitutes one of the first examples of an internal literary criticism of the Soviet administration. With this work, Aitmatov crossed the borders of social realism in the Soviet Union and turned to critical realism. In the new society that had been established with the ideals of emancipation and equality, the absences of public spaces, opposition, and intermediary institutions/non-governmental organizations increased the negative impact the ideological state had on family and friendship relations. Keyword: Chinghiz Aitmatov; Farewell Gulsary; family; friendship; kolkhoz Bu makalede, nitel araştırma yöntemi uygulanarak, hermaneutik yaklaşımla Elveda Gülsarı romanının kahramanı yoldaş Tanabay’ın birincil ilişkileri üzerinden, Cengiz Aytmatov’un Sovyet sistemine yönelik eleştirileri sistematik ve bütünlüklü olarak analiz edilmektedir. Hermaneutik yaklaşım, metindeki sembolik ifadeler ile ekonomik ilişkilere bağlı olarak kişilerin tutum, davranış ve düşüncelerinde meydana gelen değişimleri yorumlayarak yazarın sosyalist sistem içindeki insan algısını anlama imkânı vermektedir. Romanda rahvan at Gülsarı’nın trajedisi ön plana çıkarılmış ve tüm detaylarıyla anlatılmıştır. Emekçi Tanabay’ın ve Kolhoz halklarının trajedisi ise örtük biçimde ve fragmanlar hâlinde verilmiştir. Kişilere ilişkin fragmanlar ilişkisel olarak birleştirildiğinde, Elveda Gülsarı büyük bir sosyolojik değeri haiz bir metne dönüşür. Romanın sembolik çözümlemesi yapıldığında Aytmatov’un esas olarak Tanabay’ın ve Kolhoz halklarının trajedisini anlatmak istediği görülür. Roman, Sovyet yönetimine içeriden yapılan edebî eleştirilerin ilk örneklerinden birini oluşturur. Bu eserle Aytmatov, Sovyetler Birliği’nde sosyalist gerçekçiliğin sınırlarını aşıp, eleştirel gerçekçiliğe yönelmiştir. Özgürleşme ve eşitlik idealiyle kurulan “yeni toplum”da kamusal alana, muhalefete, aracı kurumlara/sivil toplum kuruluşlarına yer verilmemesi, aile ve arkadaşlık ilişkileri üzerinde ideolojik devletin olumsuz etkisini artırmıştır. Sistemin yabancılaşmasına ve Tanabay gibi emekçilerin yalnızlaşmasına ontolojik birer sorun olarak bakan Aytmatov, Sovyet sisteminin mevcut hâliyle sürdürülebilirliğine ilişkin güçlü eleştirel bir bakış ortaya koyar. Anahtar Kelimeler: Cengiz Aytmatov, Elveda Gülsarı, aile, arkadaşlık, kolho More less